للهم احفظ وانصر قائدنا و مرجعنا
و ولی امرنا الامام سید علی الخامنه ای
امر، امر فرمانده...
جهاد=جهاد صبر=صبر
نه عقب میمونیم و نه جلو مزنیم
زیر سایه ولایتیم
----------------------------------------------
حواسمان هست یا نه؟
اگرشهیـــد نشویم
باید بمیـــریم...
راه سـومی نیسـت
به نام خداوند بخشنده مهربان
انتخاب موضوع پایان نامه
انتخاب یک موضوع مناسب برای پایان نامه را می توان اصلی ترین مورد در انجام یک پایان نامه دانست و این امر تاثیری زیاد در پیشرفت کار پایان نامه شما به همراه خواهد داشت.
نگارش پروپوزال پایان نامه
در این مرحله پیشنهادهای پیرامون نگارش پروپوزال پایان نامه ارایه می شود:
بخش اول:
در این بخش موضوع فعالیت در فرآیند انجام پایان نامه ((بررسی)) می باشد.
در آغاز می بایست مقالات و پایان نامه هایی که دارای ارتباط موضوعی با کلیت پایان نامه شما می باشند مورد بررسی قرار گرفته شوند. مواردی نظیر نقاط قوت و ضعف آن ها، مشکلات و سودمندی آن ها مشخص شود. به طور خلاصه می بایست مشخص شود تا در زمینه انتخابی چه تحقیقاتی در گذشته انجام گرفته و سایر زمینه هایی که می توان مورد استفاده قرار داد نیز مشخص شوند. پر اهمیت ترین بخش در مرحله نگارش پروپوزال تسلط کامل بر روی کلیت موضوع علمی می باشد.
بخش دوم:
در این بخش موضوع فعالیت در فرآیند انجام پایان نامه ((موضوع)) می باشد.
نخست می بایست چند واژه کلیدی را انتخاب نموده و مرحله به مرحله بر تعداد این واژگان کلیدی افزوده شود تا در انتها موضوع دقیق پایان نامه مشخص شود.
بخش سوم:
در این بخش موضوع فعالیت در فرآیند انجام پایان نامه ((بیان مساله)) می باشد.
از مهمترین نکات در نگارش پروپوزال میتوان به بیان مساله اشاره نمود. در ادامه به بررسی دقیق و جزیی بیان مساله خواهیم پرداخت:
بخش چهارم:
در این بخش موضوع فعالیت در فرآیند انجام پایان نامه ((پیشینه)) می باشد.
در ابتدای این مطلب اشاره گردید بررسی دقیق و کامل تحقیقاتی که بر روی کلیت موضوع انجام گرفته دارای اهمیت بسیاری می باشد. بررسی کنید که چه کارهایی و در چه درجه ی کیفیتی انجام شده است.و نقاط قوت و ضعف آنها چه بوده است. پیشنهاد می گردد که به بررسی 10 الی 15 کار بپردازید. حال نوبت این است که به کمک تعدادی شاخص ارزیابی که بستگی به ذوق نویسنده و کلیت موضوع دارند به به قیاس کارهای مذکور بپردازید.
بخش پنجم:
در این بخش موضوع فعالیت در فرآیند انجام پایان نامه ((هدف تحقیق)) می باشد.
بخش بعدی در نگارش پروپوزال نگارش هدف تحقیقمی باشد. در توضیح این مرحله این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که هدف تحقیق در راستای کلیت موضوع پایان نامهمی باشد و در آن باید به ارایه ی هدف خود از تحقیق پرداخت. به نکات زیر در هدف تحقیق توجه نمایید:
شما می خواهید به بررسی چه مشکلاتی بپردازید؟سوالات تحقیق شما چه هستند؟این سوالات را می توانید به صورت جملات خبری یا پرسشی مطرح کنید.فقط به این نکته توجه کنید که تعداد زیادی سوال مطرح نکنید زیرا تک تک این سوالات را باید در انجام پایان نامه پاسخ دهید.
بخش ششم:
در این بخش موضوع فعالیت در پروسه انجام پایان نامه ((جنبه نوآوری تحقیق)) می باشد.
پروپوزال و پایان نامه شما می بایست شامل بررسی های جدید و نه صرفا یک کپی از کارهای انجام شده در گشذته توسط دیگران باشد. شما می بایست مشخص نمایید که در انجام پایان نامه خود به دنبال بررسی چه موضوع جدید و غیر تکراری می باشید.
بخش هفتم:
در این بخش موضوع فعالیت در پروسه انجام پایان نامه ((الگوی مفهومی)) می باشد.
منظور از الگوی مفهومی در نگارش پروپوزال این است که مشخص نمایید ورودی ها و خروجی ها و نوع پردازش انجام شده بر روی این ورودی ها چیست و همچنین به بررسی خروجی ها نیز پرداخته شود.
مشخص نمایید که ورودی ها و متغیرهای تحقیق پایان نامه ی شما چه چیزهایی هستند؟
بر روی ورودی های مذکور چه نوع پردازشی انجام می دهید و انتظار دریافت چه نوعی از خروجی را دارید؟
معمولا این بخش به صورت اشکال و نمودارها نشان داده می شود. به کمک این بخش کلیت موضوع انجام پایان نامه شفاف می گردند.
بخش هشتم:
در این بخش موضوع فعالیت در فرآیند انجام پایان نامه ((زمانبندی)) می باشد.
از هریک بخش ها، تحقیق را در طی چه مدت زمانی انجام می دهید. سعی را بر این داشته باشید تا این بخش را به صورت نموداری نمایش دهید.
بخش نهم:
در این بخش موضوع فعالیت در فرآیند انجام پایان نامه ((مراجع)) می باشد.
با استفاده از نرم افزار های مرجع دهی می توانید مراجعی را که از آن ها استفاده نموده اید بیان نمایید.
پست الکترونیکی : masoudpayannameh@yahoo.com
نمونه هائی از پایان نامه های انجام شده:
1. بررسی اثرات زیان بار صدا بر افت شنوایی کارگران و راه های پیشگیری از آن در سالن ذوب مجتمع صنعتی فولاد اسفراین
2. بررسی کیفیت آب منابع زیرزمینی شهرستان سمنان با استفاده از نرم افزار AQ.QA در سال 1390
3. بررسی قابلیت اطمینان در سیستم های انتقال و توزیع
4. مطالعه و بررسی نقش LPG (گاز مایع) در کاهش آلودگی هوا
5. مطالعه و بررسی HSE - MS در مجتمع دامپروری دی در سال 1390
6. مطالعه و بررسی HSE - MS در کارگاه لعاب کاری اتحاد
7. بررسی و مطالعه وضعیتHSE در کارخانه تولید مواد غذایی یاران
8. GIS در مدیریت خدمات شهری
9. تصفیه فاضلاب در صنایع کاغذسازی
10. بررسی کارائی نشاسته در تصفیه آب و فاضلاب
11. بررسی اثرات زمان ماند هیدرولیکی و زمان ماند سلولی بر عملکرد تصفیه خانه های فاضلاب شهری تهران
12. بررسی ارتباط پذیرش بیماران در بخش اورژانس بیمارستان اسفراین با آلودگی هوا در سال 1390
13. بررسی نقش اسید هیدروفلوریک HF از واحدهای تولید کود شیمیایی فسفات در آلودگی هوا
14. بررسی سیستم مدیریت سلامت، ایمنی و محیط زیست در صنایع نفت
15. بررسی جایگاه فرهنگ اچ اس ای (HSE) در سیستم مدیریت سلامت، ایمنی و محیط زیست
16. تامین آب سالم مورد نیاز در شرایط اضطراری
17. بررسی قابلیت اطمینان در سیستم های الکترونیکی
18. بررسی وضعیت بهداشت محیط و ایمنی مدارس ابتدائی شهر سقز در سال 1390
19. مطالعه و بررسی HSE - MS درکارخانه UPVC در سال 1391
20. مشکل بالکینگ در تصفیه خانه لجن فعال
21. بررسی وضعیت HSE - MS در کارخانه تابان فولاد زنجان در سال 1390
22. بررسی کارآموزی و استفاده از نانو ذره ها در تصفیه آب و فاضلاب
23. بررسی کارآموزی و وضعیت بهداشت محیط و ایمنی مدرسه راهنمائی پسرانه علامه
24. بررسی باکتری کلیفرم، اشرشیا کلی و باکتری های هتروتروف در آب بیمارستان های منتخب شهر تهران در سال 1391
25. بررسی کارآموزی و وضعیت بهداشت محیط در آشپزخانه های صنعتی
26. بررسی کارآموزی و رابطه بین دفاتر بیمه سلامت و بهداشت
27. مدیریت ایمنی و ابزارهای کاهش ریسک در فعالیت های زیر بنایی
28. مطالعه و بررسی HSE - MS در کشتارگاه صنعتی پوریای شرق در سال 1391
29. روشهای نوین تصفیه آب
30. اهمیت جوندگان در صنایع و روش های کنترل و پیشگیری از خسارات آنها در صنعت
31. مطالعه و بررسی نقش LPG (گاز مایع) در کاهش آلودگی هوا
32. صافی شنی کند و تند
33. تفاوت سهام عادی و سهام ممتاز
34. روش های ارزش یابی سهام در بورس
35. حسابداری صنعتی (شرکت الکتروپیک)
36. حسابرسی در شرکت ها
37. بررسی وضعیت عفونت های بیمارستانی در بیمارستان شریعتی تهران
38. بررسی کارآفرینی، مدیریت و نظام انگیزشی
39. نقش ، اهمیت و چگونگی بازیافت شیشه در مدیریت دفع مواد زائد
40. مطالعه و بررسی بیماری سیلیکوزیس منابع و عوامل ایجاد کننده آن و راههای مقابله با آن
41. مطالعه و بررسی HSE-MS در واحد بازیافت پلاستیک نیک تولید ری
42. بررسی امکان استفاده از سیستم های بیوگاز به منظور تولید انرژی پاک در ایران
43. بررسی وضعیت بهداشت محیط مدارس ابتدائی دخترانه منطقه 14 تهران (مطالعه موردی : مدرسه دخترانه ابتدائی شهدای تاکسیرانی 2)
44. مطالعه و بررسی HSE - MS در بیمارستان لقمان حکیم تهران در سال 1391
45. اپیدمیولوژی بیماری تب مالت و عوامل موثر در شیوع در شهرستان دزفول و حومه
46. بررسی روش های بازیافت زباله های خانگی شهر تهران
47. سازمان بهداشت جهانی و نقش آن در مدیریت خدمات بهداشتی
48. بررسی کارائی نشاسته در تصفیه آب و فاضلاب
49. بررسی تصفیه فاضلاب صنعتی توسط سیستم MBBR
50. مطالعه و بررسی HSE - MS در کارخانه شیر پاستوریزه پگاه تهران در سال 1391
51. مطالعه و بررسی وضعیت اماکن تهیه و توزیع مواد غذائی در مرکز بهداشت شماره یک کرج
52. روش های غیربیولوژیک حذف فسفر از فاضلاب
53. مطالعه و بررسی HSE - MS در صنایع فولادسازی فولاد مبارکه در سال 1391
54. مخاطرات و حذف بیولوژیکی کادمیوم از فاضلاب صنعتی
55. بررسی حذف فلزات سنگین از پسابها توسط جلبکها
56. بررسی وضعیت بهداشت محیط در مراکز مربوط به خدمات شهری شهر قاین
57. بررسی کارائی برکه های تثبیت تلفیقی در تصفیه فاضلاب شهری
58. بررسی آلاینده سرب در هوا و نقش آن در سلامت انسان
59. تاسیسات الکتریکی در تصفیه خانه های فاضلاب
60. مطالعه و بررسی اضطراب و استرس در کارگران صنعت غذایی در استان البرز در سال 1392
61. قیام 15 خرداد 1342
62. مطالعه و بررسی نقش خانه بهداشت در ارتقاء سطح سلامت جامعه
63. مطالعه و بررسی HSE در مدیریت پسماند
64. کودتای 28 مرداد سال 1332
65. مطالعه و بررسی روشهای بیولوژیکی حذف فسفر و ازت از فاضلاب شهری
66. مطالعه و بررسی روند بیماری سل و اقدامات انجام شده در جهت کنترل بیماری طی سال های 1389 الی 1391 در مرکز بهداشت شماره یک کرج
67. مدیریت دفع مواد زاید در شهرداری منطقه 5 تهران
68. بررسی تصفیه فاضلاب با استفاده از لجن فعال و RBC
69. مطالعه و بررسی وضعیت بهداشت محیط در کارخانه میراب در سال 1392
70. مطالعه و بررسی تاثیر بازیافت زباله بر کاهش جمعیت موش
71. مطالعه و بررسی HSE در کارخانه میراب در سال 1392
72. مطالعه و بررسی کیفیت آبهای بسته بندی شده در ایران
73. مطالعه و بررسی سموم ناشی از جلبکها در منابع آبهای سطحی و روشهای مقابله با آن
74. رضا شاه و عوامل سقوط
75. بررسی راندمان سیستم اسمز معکوس در حذف مواد آلی و معدنی از آب
76. تعیین انواع شایع عفونت های بیمارستانی و روش های کنترل آن ها در بیمارستان جواهری تهران در سال 1391
77. مطالعه و بررسی فن آوری های نوین برای تصفیه آب با تکیه بر نانو
78. مطالعه و بررسی سیر بیماری تب مالت در مرکز بهداشت شهریار
79. مطالعه و بررسی روند بیماری مالاریا از سال 1380 الی 1390 در ایران
80. فناوری مطمئن برای حذف آرسنیک از آب
81. بررسی وضعیت مدیریت دفع مواد زائد در شهر هشتگرد و ارائه پیشنهادات مناسب
82. مقایسه عملکرد انواع زلال سازها در تصفیه خانه آب
83. مطالعه و بررسی تاثیر خانه های بهداشت در ارتقاء سطح سلامت روستائیان
84. تفاوت بین دیدگاه زنانه پروین اعتصامی و فروغ فرخزاد
85. روش های بیولوژیکی در تصفیه فاضلاب صنعتی
86. بررسی ارتقا کیفیت تصفیه خانه های آب و فاضلاب
87. بررسی وضعیت عفونت های بیمارستانی در بیمارستان جواهری تهران
88. بررسی وضعیت مدیریت مواد زائد شهری در شهرداری منطقه 1 کرج
89. بررسی روش های تصفیه فاضلاب و آشنائی با اصول و مبانی خطوط انتقال آب
90. راکتورهای بستر گسترده غیرهوازی
91. بررسی شاخص های تعیین کیفیت آب رودخانه
92. مطالعه و بررسی وضعیت دفع پسماندهای خانگی در شهرستان قائم شهر
93. مطالعه و بررسی SWOT در مدیریت دفع مواد زائد در شهر تهران و ارائه پیشنهادات مناسب
94. مطالعه و بررسی روش های بیولوژیکی در تصفیه فاضلاب شهری
95. ارزیابی آلودگی هوا و تاثیر آن بر سلامت انسان
96. بررسی گندزداهای مورد استفاده تصفیه خانه ها در ایران
97. بررسی راندمان حذف مواد آلی اکسیژن خواه در برکه های تثبیت
98. مطالعه و بررسی وضعیت رستوران ها و مراکز پخت شهر ری
99. تصفیه فاضلاب های حاوی فرمالدئید به کمک روش های بیولوژیکی
100. مقایسه تاثیر دو روش آموزش سنتی و مجازی در یادگیری درس آشنایی با وسایل و تجهیزات دندانپزشکی و نگهداری آنها، دانشجویان دوره دکترای عمومی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی (پایان نامه ارشد)
101. مطالعه آلودگی صدا و نور در منطقه 18 شهرداری تهران جهت رسیدن به شرایط شهرهای انعطاف پذیر (پایان نامه ارشد)
102. مطالعه و بررسی میزان تمایل نوجوانان به فست فودها و ضررهای ناشی از آن
103. ارزش گذاری اقتصادی جنگل های ایران، مطالعه موردی؛ جنگل های شمال ایران
104. بررسی وضعیت روش های گندزدائی و چگونگی کنترل آفات در بیمارستان جواهری تهران
105. بررسی اثرات پرتو در بیمارستان امینی لنگرود
106. بررسی و مطالعه استانداردهای اتاق عمل بیمارستان جواهری
107. بررسی بیماری های پوستی در استخرهای شنا و روش های پیشگیری از آن
108. جامعه، نمونه و روش های نمونه گیری در تحقیق
109. بررسی آلاینده های هوا در پالایشگاه های نفت (کارشناسی ارشد)
110. بررسی وضعیت تغذیه در سالمندان
111. بررسی اثر چند فرمولاسیون مناسب از عصاره برگ و پوسته سبز گردو روی مورچه(کارشناسی ارشد)
112. آموزش معارف اسلامی به کودکان
113. مطالعه و بررسی سموم ناشی از جلبک ها در منابع آب سطحی
114. نقش مادری در اسلام
115. پند و موعظه از دیدگاه امام علی (ع)
116. مطالعه و بررسی آلودگی فلزات سنگین نمکهای صنعتی و تصفیه شده مورد استفاده در نانوائی ها
117. مطالعه و بررسی ارتباط آلودگی هوا و مرگ و میر مربوط به بیماریهای قلبی و تنفسی در شهر تهران از سالهای 1390 تا 1393
118. بررسی بایوآئروسل ها در هوای داخلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران در سال 1393
119. بررسی ارتباط وضعیت BMI غیرطبیعی با برخی عوامل مرتبط با آن در دانشآموزان ابتدایی منطقه 7 تهران در سال 1394
120. بررسی وضعیت بهداشت محیط و وضعیت واحد CSRدر بیمارستان بوعلی تهران
سوال: اگر در غذا فضله موش دیدیم، آیا آن غذا نجس است؟ در مهمانی ها که غذا خیلی زیاد است، لازم است به دیگران بگوییم؟
پاسخ: فضله موش نجس است. غذا اگر جامد باشد، مانند نان فقط جایی که فضله موش به آن جا سرایت کرده، نجس است. بقیه قسمت های نان پاک است.
اگر غذا مایع است، مانند آبگوشت و برنج پخته شده با آب، اگر فضله موش توی آب گوشت بیفتد یا توی آبی که در آن برنج ریخته اند بیفتد، همه آن را نجس می کند. در این فرض اگر صاحب خانه بفهمد که غذا نجس است، باید از دادن آن به مهمان ها خود داری کند. اگر داده، باید به آن ها بگوید که غذا نجس است.
اما اگر یکی از مهمان ها بفهمد، به نظر مراجع معظم تقلید خودش نباید بخورد، ولی لازم نیست به دیگران بگوید اما چنانچه طورى با آنان معاشرت دارد که مى‌داند که به واسط? نگفتن، او هم نجس مى‌شود، وقتی غذا خوردن آن ها تمام شد، باید به آنان بگوید.
البته به نظر آیت الله مکارم در این صورت هم به دیگران گفتن لزوم ندارد، بلکه مى‌تواند بعد از غذا خوردن به بهانه ای به آنها بگوید تا دست و دهان خود را آب بکشند.
در اقدامی ناگهانی، «هیفاء الوهبی»، یکی از دو نوازنده مشهور لبنان با ترک کشور خود به مصر رفته و با برگزیدن پوشش حجاب در صف نمازگزاران مسجد «الحسین» قاهره دیده میشود.این خواننده پس از آنکه به مصر منتقل شده، پوشش کامل حجاب را رعایت کرده و در این شهر شنیده شده که به مذهب تشیع نیز روی آورده است.دلیل اینکه گفته میشود وی شیعه شده است، این است که وی از میان مساجد متعدد قاهره، مسجد «الحسین» را که یکی از مساجد پرجمعیت شیعیان است، برگزیده و با پوشش کامل بدون اینکه شناخته شود، به مؤسسات خیریه رفت‌وآمد کرده و به آنها کمک مالی میکند.خانواده «الوهبی»، یکی از بزرگترین خانواده‌های بیروت بوده و تماما شیعه اثنی عشری هستند.
دلیل مزبور شامل دو قسمت است:
قسمت اوّل: ازدواج سنّت رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم)، و امرى نیکو و مستحبّ شرعى است.
قسمت دوّم: امام زمان(علیه السلام) لزوماً به این سنّت و امر شرعى عمل میکند.
هر دو مقدّمه نیازمند بررسى و تأمّل است.
امّا استحباب ازدواج([5]) از آیات و روایات فراوانى استفاده میشود مانند: آیه شریفه (فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَآءِ)([6]) و آیه (وَأَنکِحُواْ الاَْیَـمَى مِنکُمْ وَالصَّــلِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَآلـِکُمْ )([7]) و همچنین در حدیثى رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) ازدواج را سنّت خود میداند([8])، و در حدیثى دیگر میفرماید: هر کسى از آن اعراض کند از من نیست.([9])و در روایاتى دیگر ازدواج امرى پسندیده و ممدوح دانسته شده([10]) و بر تولید نسل و بقاء آن توصیه شده و کثرت مسلمین مایه مباحات پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) شمرده شده است.
در اهمیّت و تشویق به ازدواج چنین آمده است: «هر کس ازدواج کند نصف دینش را بدست آورده است»([11])، و نیز امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «دو رکعت نماز کسى که ازدواج کرده با فضیلتتر است از هفتاد رکعت نماز کسى که بدون همسر است»([12])، و همچنین در روایات فراوانى نقطه مقابل ازدواج یعنى ترک ازدواج مذمّت شده و از ناحیه ائمّه(علیهم السلام) امرى مکروه و ناپسند شمرده شده است.([13]) که این روایات نیز به قرینه مقابل دلالت بر استحباب ازدواج دارند.
با توجّه به آیات و روایات فوق و وجود کلمات امر مانند «انکحوا» در آیات، و تشویق به ازدواج در روایات، و توصیه کردن در عمل به سنّت رسول خدا، فقهاى بزرگوار اسلام، استحباب شرعى ازدواج را استنباط کرده و بر طبق آن به استحباب([14])، و بعضى به استحباب مؤکّد فتوى دادهاند، و برخى آن را در شرایطى واجب میدانند([15]).
و از سوى دیگر از عمومات و اطلاقات ادلّه استحباب ازدواج بدست میآید که
اوّلا: ازدواج چه به صورت دائم و چه به صورت غیر دائم (موقّت) مستحب شرعى است.
ثانیاً: استحباب ازدواج مخصوص مشتاقان و کسانى که نیازمند به همسر میباشند نیست، بلکه شامل غیر مشتاقان و کسانى که در خود احساس نیاز به همسر نمیکنند نیز میباشد.([16])
چرا که علّت این حکم شرعى در اشتیاق به جنس مخالف و یا اطفاء (خاموش کردن) غریزه جنسى خلاصه نشده است، تا گمان شود ازدواج براى غیر مشتاقان استحباب ندارد، بلکه مواردى از قبیل: تکثیر نسل، و ابقاء نوع انسانى، و کثرت تعداد موحّدین، در استحباب شرعى ازدواج دخالت دارند.([17])
پس اگر ازدواج براى تأمین این اغراض هم باشد، از جهت شرعى مستحب است، و داراى مطلوبیّت شرعى است.
بدیهى است که استحباب ازدواج فقط مختصّ به ازدواج دائم نیست، بلکه شامل غیر دائم و مِلک یمین (کنیزان) نیز میشود.([18]) و به همین جهت اینگونه به نظر میرسد که تحقّق یک مرتبه از ازدواج در طول عمر براى عمل کردن به این مستحبّ شرعى کافى است، اگر چه بنا به عللى([19]) بین زوج و زوجه جدایى حاصل شده باشد.
امّا با تأمّل در روایاتى که در آن عزوبت (همسر نداشتن) مکروه دانسته شده است حتّى براى مدّتى اندک([20])، معلوم میشود که مقصود از استحباب ازدواج، استمرار آن تا پایان عمر است.
پس عمل کردن به استحباب ازدواج در صورتى کافى است که استمرار و دوام داشته باشد نه فقط صرف تحقّق آن، همانطور که این استحباب فقط به داشتن یک همسر نیست بلکه تعدّد آن نیز مستحب شرعى است.([21])
بنابراین در باره مقدّمه أوّل (ازدواج سنّت پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم)، و امرى مستحب است) چنین نتیجه میگیریم:
1 . ازدواج مستحب شرعى است، خواه نیاز به ازدواج باشد و خواه نباشد، خواه دائم و خواه موقّت.
2 . این استحباب دوام و استمرار دارد، و شامل تمام عمر انسان میشود.
3 . تعدّد همسر نیز مستحب شرعى است.
و امّا مقدّمه دوّم (لزوم عمل امام(علیه السلام) به امر شرعى و سنّت رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) ) در اذهان سؤالاتى را به وجود میآورد، از جمله اینکه:
با کثرت امور مستحبّى، آیا امام(علیه السلام) به همه آنها عمل میکند؟ یا اینکه از آن امور انتخاب کرده و گزینشى عمل میکند؟ آیا لزوم عمل به امور مستحب براى امام ضرورى است؟
بدون تردید امامان مانند پیامبران چون هدایت مردم را بعهده دارند، و رهبران الهى محسوب میگردند، همیشه در عمل به احکام الهى پیشقدم بودهاند، و اساساً رسالت آنان ایجاب میکرد که أوّل خودشان عامل به احکام الهى باشند، و از دستورات الهى سرپیچى نکنند، و در صحنه عمل براى دیگران الگو و نمونه باشند، لذا عمل نکردن به اوامرى که حکایت از محبوبیّت نزد خداوند دارد (خواه واجب و خواه مستحب) براى رهبران دینى مذموم است، و شأن و رسالت آنان اقتضاء دارد که آنها به دستورات واجب و مستحب عمل کنند، پس امام(علیه السلام) نیز به آنها عمل میکند.
بنابراین، دو نکته در لزوم عمل کردن امام به مستحبّات وجود دارد.
1 . هدایت و رهبرى و الگوى کامل بودن براى مردم که ایجاب میکند امام در زندگى و معاشرت و در برخورد با دیگران به نحو احسن عمل کند، و در عمل به دستورات دینى (واجب و مستحب ) پیشقدم باشد.
2 . اقتضاى شأن و منزلت انسان کامل ایجاب میکند که به مستحبّات عمل کند، بدون تردید نکته أوّل در زمان غیبت امام(علیه السلام) موضوعیّت ندارد، زیرا امام(علیه السلام) در مرأى و منظر مردم نیست، و امامت وى در باطن است، نه در ظاهر.([22]) ولى نکته دوّم در رسیدن به مطلوب (امام پایبند به مستحبّات شرعى است، و سزاوارتر از دیگران است) کافى است.
با توجّه به دو مقدّمهاى که گذشت، عدّهاى معتقدند که امام زمان(علیه السلام) در عصر غیبت ازدواج کرده و صاحب همسر و فرزند است.
ب: استدلال به روایات:
دلیل دیگر معتقدین به ازدواج حضرت مهدى(علیه السلام) تمسّک به بعضى از روایات است، از جمله:
1 ـ مفضّل بن عمر از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: «... از مکان او هیچ یک از اولاد و دیگران اطلاع نمییابد، مگر مولایى که متولّى امر اوست»([23])، در این روایت وقتى که سخن از جا و مکان و محلّ زندگى آن حضرت میشود، امام صادق(علیه السلام) میفرماید: کسى از مکان او اطلاع ندارد حتّى اولادش، پس معلوم میشود او اولادى دارد، و داشتن اولاد حاکى از ازدواج امام است.
امّا با تأمّل در این روایت نکاتى به نظر میرسد که مانع از استدلال بر ازدواج آن حضرت است، آن نکات عبارتند از:
الف ـ این روایت در کتاب الغیبه نعمانى نیز نقل شده است، با این تفاوت که به جاى کلمه «ولد» کلمه «ولى» آمده است : «ولا یطّلع على موضعه أحد من ولیّ ولا غیره([24]) از مکان او کسى از ولى و غیر ولى اطّلاع نمییابد»، یعنى دوست و غیر دوست، آشنا و غیر آشنا، از مکان او خبرى ندارند، و نمیدانند او کجاست.
در این روایت هیچ سخنى از فزرند و فرزندان نیست، بنابراین، با توجه به این نقل اعتمادى بر آن روایت نیست.
ب ـ در روایت سخن از فرزند است، ولى از این جهت که بگوییم الآن امام(علیه السلام) داراى فرزند و همسر باشد نیست، و به اصطلاح مجمل است، چرا که امکان دارد منظور فرزندانى باشند که در آستانه ظهور و یا پس از ظهور امام(علیه السلام) به دنیا میآیند.
ج ـ ممکن است این روایت و امثال آن بیانگر مبالغه در خفاى شخص باشد، یعنى هیچ کس نمیداند که او در کجاست، حتّى اگر داراى فرزند هم باشد، فرزندانش نیز از جایگاه او اطّلاع ندارند.([25])
د ـ از جهت سند مخدوش است، زیرا یکى از راویان آن ابراهیم بن مستنیر و در جاى دیگر عبد اللّه بن مستنیر است و هر دو مجهولاند.
با توجّه به نکات فوق، استدلال بر ازدواج امام(علیه السلام) در عصر غیبت مشکل، بلکه بعید به نظر میرسد.
ن ـ سیّد ابن طاوس از امام رضا(علیه السلام) نقل کرده است، که آن حضرت فرمود: ... خدایا، مایه چشم روشنى و خوشحالى امام زمان(علیه السلام) را در او و خانواده و فرزندان و ذرّیه و تمام پیروانش فراهم فرما»([26]).
در این روایت سخن از خانواده و فرزندان آن حضرت است، ولى چون معلوم نیست که وجود این فرزندان پیش از ظهور است یا پس از آن، از این جهت مجمل است، و نمیتوان به آن استناد کرد.
و ـ ابو بصیر از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: «گویا میبینم که قائم ما با خانوادهاش در مسجد سهله اقامت گزیده است، ابو بصیر می گوید: گفتم منزلش آنجاست؟ فرمود: آرى. گفتم: فدایت شوم! قائم همیشه در آن مسجد است؟ فرمود: آری... ([27]
این روایت نیز دلالت بر وجود فرزند براى امام(علیه السلام) پیش از ظهور ندارد، و چه بسا مرادش اولاد آن حضرت پس از ظهور باشد، همانطور که از سیاق کلام در اکثر روایات که به نمونه هایى از آنها اشاره خواهیم کرد، این گونه استفاده میشود.
2 ـ روایتى مرحوم مجلسى(رحمه الله) در بحار الأنوار از على بن فاضل نقل کرده است، که در آن به مکان و جزیرهاى اشاره شده که نسل و فرزندان آن حضرت، زیر نظر وى جامعه نمونه اسلامی تشکیل داده و براى خود حکومت دارند([28])، این مکان نامعلوم است، و هر کس نمیتواند به آنجا برود، و دسترسى براى عموم مردم ممکن نیست.
تمسّک به این روایت نیز نمیتواند اثبات کند که آن حضرت ازدواج کرده و در نتیجه فرزندانى دارد و لازمه آن نیز زندگى در مکان خاصّ است، زیرا اولاًّ: از نوع بیان روایت به دست میآید که این روایت اعتبار قابل ملاحظهاى در نزد مرحوم مجلسى(رحمه الله)نداشته است، زیرا میگوید:
«چون این حدیث را در کتابهاى معتبر نیافتم آن را به طور مستقل و جدا میآورم»([29]).
ثانیاً این داستان با وجود تناقضات فراوان و سخنان بىاساس و نیز مجهول بودن عدّهاى از روات آن، قابل استناد نیست، حتّى بعضى از محقّقین با بررسىهاى گستردهاى که انجام دادهاند، معتقدند جزیره خضراء افسانهاى بیش نیست و واقعیت ندارد.([30])
و برخى همچون آقابزرگ تهرانى میگویند: این داستان تخیّلى است.([31])
3 ـ روایتى که ابن طاووس از امام رضا(علیه السلام) نقل کرده است. که فرمود: «اللّهمّ صلّ على ولاة عهده والأئمّة من ولده .
ابن طاووس میگوید: روایت فوق اینگونه نیز نقل شده «اللّهمّ صلّ على ولاة عهده والأئمّة من بعده([32])
این روایت نیز نمیتواند اثبات کند که آن حضرت داراى فرزند است.
زیرا با وجود دو گونه نقل معلوم نیست مقصود فرزندان بعد از آن حضرت است، یا امامان پس از او، بنابراین روایت مجمل است، علاوه این دو روایت ناظر به پس از ظهور حضرت است نه پیش از آن.
هــ صاحب کتاب الشموس المضیئة پس از نقل هفت روایت در باره اقامتگاه و خانواده داشتن آن حضرت که بعضى از آن را آوردهایم، چنین نتیجه میگیرد. «از مجموع این روایات معلوم می شود که حضرت حجّت(علیه السلام) خانواده و اقامتگاه دارد، هر چند که جزئیّات آن را نمیدانیم([33])
سپس اضافه میکند که داستان جزیره خضراء به نقل از مرحوم علامه مجلسى(رحمه الله) و داستانى قریب به آن در اثبات الهداة با این قید که شیعیان آن جزیره از تمام مردم دنیا تعداد شان بیشتر است و هر یک از فرزندان امام(علیه السلام) در آن جزیرهها حکومتى دارند، چنین آورده است: «با توجه به عمر طولانى و مبارک ایشان ممکن است آن حضرت همسر و فرزندان متعدّدى داشته باشد که بعضى مرده و برخى زنده اند .
بنابراین، آن حضرت فرزندان و نوادگان زیادى خواهد داشت که شمارش آنها به سادگى ممکن نیست([34])
با عنایت و دقّت در مطالب کتاب مذکور توجّه به چند نکته ضرورى است:
اوّلا: نمیتوان به آن هفت روایت در اثبات ازدواج آن حضرت و در نتیجه وجود فرزندان و داشتن اقامتگاه استناد کرد، چرا که برخى از آن روایات همان روایاتى است که قبلا به آنها اشاره شد.([35])
و برخى دیگر گویاى وجود همسر و فرزند براى آن حضرت نیست. و بعضى دیگر با خفاى شخصى و عدم اطلاع از مکان او سازگارى ندارد.
ثانیاً: وجود فرزندان بىشمار آن حضرت با فلسفه غیبت منافات دارد، زیرا ممکن است فرزندان در صدد تشخیص هویّت خود برآیند، و خواهان دانستن حسب و نسب خود باشند.([36])
ثالثاً: چطور ممکن است شیعیان آن جزیره (بنابر نقل وى از کتاب إثبات الهداة)([37]) تعدادشان از تمام مردم دنیا بیشتر باشد. با اینکه علم پیشرفتهى نقشهبردارى و جغرافیاى امروز در شناسایى نقاط این کره خاکى چیزى را از قلم نینداخته است، و امروزه جایى وجود ندارد که ناشناخته باشد، حتّى مثلث برمودا،([38]) کاملا شناخته شده و اسرارش (خواص مغناطیسى) آشکار گشته و تعداد زیادى به آن مکان رفتهاند و گزارشهاى متعدّدى ارائه کردهاند. بنابراین معقول نیست که جمعیّتى چند میلیاردى بیش از جمعیّت فعلى جهان در مکانى زندگى کنند و کسى هم از آنها هیچگونه اطلاعى نداشته باشد.([39])
به هر جهت اینگونه مطالب نمیتواند دلیلى قاطع بر اثبات ازدواج و در نتیجه فرزندان و مکان اقامت خاصّى براى آن حضرت باشد.
ىــ برخى ممکن است براى اثبات ازدواج و فرزند داشتن حضرت مهدى(علیه السلام) به کنیه مشهور آن حضرت یعنى «أبا صالح» استدلال کنند، و بگویند این کنیه به معناى پدر صالح است. و این دلالت بر وجود فرزندى بنام صالح براى آن حضرت دارد.
این نیز سخن درستى نیست زیرا:
اوّلا: با جستجو و تفحّص در میان کنیههاى نقل شده براى حضرت مهدى(علیه السلام) در کتابهاى معتبر، چنین کنیهاى نقل نشده است، بلکه به نظر میرسد این کنیه بر اثر کثرت استعمال در میان مردم، معروف شده است، و در بعضى از مجلاّت([40]) و کتابها که در پاسخ از این سؤال مطالبى گفته شده است، بیشتر جنبه هاى ذوقى و استحسانى، با احتمالاتى بدون ذکر سند و دلیل در نظر گرفته شده است، مثلا: گفته شده است که این کنیه ممکن است از آیه شریفه (وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِى الزَّبُورِ مِنم بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الاَْرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِىَ الصَّــلِحُونَ)([41]) گرفته شده باشد.([42])
و یا میگویند: چه مانعى دارد که ما به آن حضرت بگوئیم أبا صالح یعنى پدر تمام نیکىها و خوبیها؟
وممکن است برخى استدلال کنند به احادیثى که در آنها واژه أبا صالح و صالح بکار رفته است.
مرحوم مجلسى(رحمه الله) نیز در این رابطه داستانى در بحار الأنوار نقل کرده است،، در حالیکه با رجوع به آن احادیث و دقّت در آنها معلوم میگردد، صالح یا أبا صالح نام جنّى است که مأموریت دارد تا اشخاص گمشده را هدایت و راهنمایى کند.
در کتاب من لا یحضره الفقیه چنین آمده است: «امام صادق(علیه السلام)فرمود: هرگاه راه را گم کردى صدا بزن یا صالح! یا بگو: یا أبا صالح راه را به ما نشان دهید، خداوند شما را رحمت کند!»([43]).
امّا مرحوم مجلسى(رحمه الله) در حکایات و داستانهاى اشخاصى که امام زمان(علیه السلام) را دیدهاند «قضیهاى را از پدرش نقل میکند و او نیز از شخصى بنام امیر اسحاق استرآبادى که چهل مرتبه با پاى پیاده به حجّ مشرّف شده بود نقل میکند که در یکى از سفرهایش قافله را گم کرد و متحیّر با حالت عطش و بىآبى مانده بود، سپس صدا زد یا صالح یا أبا صالح ما را راهنمایى بفرما، ناگاه شخص سوارهاى را از دور دید که آمد و او را راهنمایى کرد و به قافلهاش رساند، وى میگوید: پس از آن قضیّه من متوجه شدم که او حضرت مهدى(علیه السلام) بوده است.»([44])
روشن است که این قضیه ارزش علمی و استدلالى ندارد، و صرفاً داستانى بیش نیست، زیرا معلوم نیست که شخص مورد نظر واقعاً امام(علیه السلام)را دیده باشد.
ثانیاً: با توجّه به معانى مختلف کلمه «أب» در لغت عرب که تنها به معناى پدر نیست، بلکه به معناى صاحب و غیر آن نیز آمده است([45])، و همچنین در روایتى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم)آمده است که فرمود: «من و على پدران این امتیم»، می توان استفاده نمود که مقصود از این کنیه معناى پدرِ فرزندى به نام صالح نیست، بلکه أبا صالح یعنى کسى که افراد صالح و شایسته در اختیار دارد.
ونیز ممکن است کنیه ابا صالح بدین جهت باشد که امام زمان(علیه السلام)پدر و مجرى اصلاح جامعه است، یعنى او تنها کسى است که به اذن خدا جامعه بشرى را اصلاح خواهد نمود.
بنابراین با عنایت به مطالب فوق و احتمالات متعدّد، نمیتوان از این کنیه بر ازدواج و داشتن فرزند براى آن حضرت استفاده کرد.
پس دلیل دوّم قائلین به ازدواج آن حضرت که روایات است مخدوش می شود، و جایى براى استفاده واستدلال به آن باقى نمی ماند، لذا نمیتوانیم به آن روایات تمسّک کنیم.
امّا دلیل أوّل که براى ازدواج آن حضرت به استحباب شرعى ازدواج، و سنّت بودن آن استدلال شده بود، دلیل محکم و قابل قبولى است، چون مقتضى موجود است، اگر چه زمان استنتاج هنوز نرسیده، و زود است تا قضاوت قطعى بشود، چرا که باید دیدگاه مقابل را نیز بررسى کرد و از نبودن مانع و یا وجود امرى مهمتر از ازدواج نیز مطمئن شد.
مرحوم ملا محمد تقى مجلسى (ره ) مى فرماید: در اوایـل بـلـوغ در پى کسب رضایت الهى بودم و همیشه به خاطر یاد او ناآرام بودم , تاآن که بین خـواب و بـیـدارى حـضـرت صاحب الزمان (ع ) را دیدم که در مسجد جامع قدیم اصفهان تشریف دارنـد.
بـه آن حضرت سلام کردم و خواستم پاى مبارکشان راببوسم , ولى نگذاشتند و رفتند.
پس دست مبارک حضرت را بوسیدم و مشکلاتى که داشتم ,از ایشان پرسیدم .
یکى از آنها این بود که من در نـماز وسوسه داشتم و همیشه باخود مى گفتم اینها آن نمازى که از من خواسته اند, نیست لذا دائمـا مـشغول قضا کردن آنها بودم و به همین دلیل نماز شب خواندن برایم میسر نمى شد.
در این بـاره حکم رااز استاد خود, شیخ بهایى (ره ) پرسیدم .
ایشان فرمود: یک نماز ظهر و عصر و مغرب را بـه قـصـد نـمـاز شـب بجا آور.
من هم همین کار را مى کردم .
در این جا از حضرت حجت (ع ) این موضوع را پرسیدم فرمودند: نماز شب بخوان و کار قبلى را ترک کن .
مسائل دیگرى هم پرسیدم که یـادم نیست .
آنگاه عرض کردم : مولاى جان , براى من امکان ندارد که همیشه به حضورتان مشرف شوم , لذا تقاضا دارم کتابى که همیشه به آن عمل کنم , عطا بفرمایید.
فـرمـودنـد: کـتـابى به تو عطا کردم و آن را به مولا محمد تاج داده ام , برو و آن را از او بگیر.
من در همان عالم مکاشفه آن شخص را مى شناختم .
از در مـسـجـد, خارج شدم و به سمت دار بطیخ (محله اى است در اصفهان ) رفتم وقتى به آن جا رسیدم مولا محمد تاج مرا دید و گفت : حضرت صاحب الامر (ع ) تورافرستاده اند؟ گفتم : آرى .
او از بـغـل خـود کـتـاب کـهـنه اى بیرون آورد, آن را باز کردم وبوسیدم و بر چشم خود گذاشتم و بـرگشتم و متوجه حضرت ولى عصر (ع ) شدم .
ودر همین وقت به حال طبیعى برگشتم و دیدم کتاب در دست من نیست .
به خاطر ازدست دادن کتاب , تا طلوع فجر مشغول تضرع و گریه و ناله بـودم .
بـعد از نماز وتعقیب , به دلم افتاده بود که مولا محمد تاج , همان شیخ بهایى است و این که حضرت او را تاج نامیدند به خاطر معروفیت او در میان علما است , لذا به سراغ ایشان رفتم .
وقتى به محل تدریس او رسیدم , دیدم مشغول مقابله صحیفه کامله [سجادیه ]هستند.
سـاعـتـى نـشـستم تا از کار مقابله فارغ شد.
ظاهرا مشغول بحث و صحبت راجع به سندصحیفه سجادیه بودند, اما من متوجه این مطلب نبوده و گریه مى کردم .
نزد شیخ رفتم و خواب خود را به او گفتم و به خاطر از دست دادن کتاب گریه مى کردم .
شیخ فرمود: به تو بشارت مى دهم زیرا به علوم الهى و معارف یقینى خواهى رسید.
گرچه شیخ این مطلب را فرمود اما قلب من آرام نشد.
با حالت گریه و تفکر خارج شدم تا آن که به دلم افتاد به آن سمتى که در خواب دیده بودم , بروم .
به آن جا رفتم وقتى به محله دار بطیخ که آن را در خـواب دیـده بودم , رسیدم , مرد صالحى را که اسمش آقا حسن تاج بود, دیدم همین که او را دیدم سلام کردم .
گـفت : فلانى , کتابهایى وقفى نزد من هست هر کس از طلاب که آنها را مى گیرد به شروط وقف عـمـل نمى کند, ولى تو عمل مى کنى .
بیا و به این کتابها نگاهى بینداز و هرکدام را احتیاج دارى , بردار.
بـا او بـه کتابخانه اش رفتم و اولین کتابى که ایشان به من داد, کتابى بود که در خواب دیده بودم , یـعـنـى کتاب صحیفه سجادیه .
شروع به گریه و ناله کردم و گفتم : همین براى من کافى است و نـمى دانم خواب را براى او گفتم یا نه .
بعد از آن به نزد شیخ بهایى آمده و نسخه خودم را با نسخه ایـشان تطبیق و مقابله کردم .
نسخه جناب شیخ مربوط به جدپدر او بود که ایشان از نسخه شهید اول و او هـم از نـسـخـه عمید الرؤسا و ابن سکون برداشته بود.
این دو بزرگوار صحیفه خود را با نـسـخـه ابـن ادریس بدون واسطه یا با یک واسطه اخذ کرده بودند و نسخه اى که حضرت صاحب الامر به من عطا فرمودند, ازخط شهید اول نوشته شده بود و حتى در مطالب حاشیه , کاملا با هم موافقت داشتند.
بـعـد از مـقـابـلـه و تطبیق نسخه خودم , مردم نزد من آمده و شروع به مقابله نمودند و به برکت حـضرت حجت (ع ), صحیفه کامله [سجادیه ] در شهرها مخصوصا اصفهان مثل آفتاب ظاهر شد و در هـر خـانه اى از آن استفاده مى شود, و خیلى از مردم صالح , واهل دعا و حتى بسیارى از ایشان , مـسـتجاب الدعوه شدند.
و اینها همه آثار معجزاتى از حضرت صاحب الامر (ع ) است و آنچه خداى متعال از برکات صحیفه سجادیه به من عنایت فرمود, نمى توانم به شمار آورم
